مسجد، اسم مکان و در لغت به معنای جای سجده و عبادت میباشد[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می گردد که منزلت عبادت و خضوع می باشد. هر یکسری واژه و کلمه مسجد درخصوص چهار دیواری خاصی به عمل می‌رود که برای عبادت تاسیس شده است، اما در اسلام کلیه زمین، منزه و پاکیزه میباشد و میتواند سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
رسول اکرم(ص) در حدیثی بعداز بیان فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، همان جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد می باشد».
کلمه و واژه مسجد، با صیغه‌های متعدد 29 بار در قرآن به عمل رفته و در بیشتر موارد، خواسته مسجد الحرام میباشد که به عنوان اول مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت مردم ایجاد شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«اول خانه‌ای که برای مردم قرار داده شد‌ه‌است، خانه‌ای است در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان میباشد».
مهم ترین نقش مسجد، مرکزیت بخشیدن به عبادت مسلمانها میباشد. مسجد محیطی، هست که آدم چرک الود نباید وارد آن گردد و دور و اطراف و زمین آن باید از هر گونه پلیدی محفوظ باشد.
مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نماد دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و آنگاه، مکانی برای یاددادن و تعلّم بود.
در‌این نوشته، سعی در این میباشد که علاوه بر آشنایی بیشتر با رده و آداب مسجد، وظایف فرد در ازای مسجد و نقش کارآمد آن را در زندگی تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) رده مسجد
مسجد در فرهنگ و تمدن اهل بیت(ع) مهمان‌خانه پروردگار در زمین، رده نزول خیرات و برکات آسمانی، خانه آگاهی و عبادت، علاقه و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفووبخشش، تجلی‌گاه فردوس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان می باشد.[4]
نبی اکرم(ص)، در اولی قدم برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه اساس‌گذاری کرد که اولیه پایگاه علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و به عنوان راءس آموزش معارف اسلامی و انسان سازی و راءس حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. خانه خداوند
خداوند متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز او نخوانید»؛ یعنی همه چیز در مساجد برای خداست و مسجد می بایست جای تبلیغ قیمت‌های الهی باشد.
نبی معبود(ص) فرمود: «در تورات درج گردیده است که: خانه‌های من روی زمین، مساجد حسینیه نصرت مشهد می باشند. آفرین به هر که خود را در خانه‌اش پاکیزه کند و آنگاه برای دیدارم به خانه‌ام بیاید. مطلع باشید بر صاحبخانه می باشد که میهمان را گرامی داراست؛ آن ها که در ظلمات‌های شب به مساجد میروند، بشارت باد بر آنها به نوروروشنایی درخشان در روز قیامت».[6]
امام درستگو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا در روی زمین میباشند. هر که پاکیزه وارد آنها خواهد شد، پروردگار او را از گناهانش پاک می‌کند و او را در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده میباشد: «مساجد خانه‌های من در زمین هستند. مساجد برای اهل اسمان نورافشانی می‌کنند؛ همان طور که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. خانه پرهیزکاران
فرستاده آفریدگار(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، خانه هر پرهیزکار میباشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، خانه پرهیزکاران میباشد و هر کس مسجد خانه‌اش باشد، آفریدگار آسایش، ادب و عبور از صراط را برای او تضمین می‌کند».[10]
3. خانه مؤمن
از فرستاده اکرم(ص) نقل گردیده است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، خانه هر مؤمن است».
4. مقام پیامبران
نبی گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، منزلت پیامبران میباشد».
5. برترین مکان
رسول آفریدگار(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] بهترین مکان ها مسجد هست و بدترین آنان بازار است».
6. دوست داستنی‌ترین مکان
امام علی(ع) فرمود: «کسی که بخواهد به مسجد وارد خواهد شد، موءدب و وقار وارد شود؛ چون مساجد، خانه‌های خداوند و دوستداشتنی‌ترین زمین‌ها نزد خداست و دوست داستنی‌ترین فرد پیش خداوند، کسی میباشد که نخستین از تمامی وارد مسجد و بعداز همگی، از آن خارج شود».[14]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای من خوب از نشستن در پردیس میباشد؛ زیرا در پردیس خشنودی خودم فراهم می‌شود و در مسجد خشنودی معبود به دست می‌آید».[15]
و در بیان دیگری آدرس حسینیه نصرت مشهد فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] محبوب‌ترین جا پیش خدا مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش پروردگار بازارها هستند».
7. ساختن مسجد
از‌آن‌جا‌که مساجد در اسلام منزلت بسیار مهمی دارند، بر ساختن و تعمیر مسجد تأکید زیادی گردیده‌است. نبی اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] کسی که مسجد بسازد، در صورتیکه چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، آفریدگار برای او در پردیس خانه‌ای می‌سازد».
البته وقتی ساختن مسجد گران بها هست و این کلیه ثواب دارد که غرض از ساخت آن، اعلای واژه و کلمه توحید و تبلیغ فرهنگ وتمدن اسلام ناب و مکتب پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ البته در‌حالتی که غرض غیر الهی و شیطانی باشد، نه صرفا ارزش و ثوابی ندارد، بلکه سازنده آن مؤاخذه خواهد شد. از این رو، پروردگار از اولین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ایجاد کرد، این چنین خیال و خاطر می‌کند:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز شروع بر اساس زهد بنا شده، سزاوارتر هست که در آن به نماز قیام کنی؛ چون در‌این مسجد کسانی میباشند که دوست دارا هستند پاک و منزه شوند و پروردگار پاکیزگان را دوست دارد».
اما خداوند به عده ای که با مقاصد دیگر مسجد ساختند، نه تنها ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آنها به شدّت برخورد می‌کند و آنهارا منافق به شمار میاورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان کسانی‌اند که مسجدی ساختند به منظور زیان رساندن به نبی و مؤمنان و تقویت کفر و ساخت تفرقه بین مؤمنان و کمین‌گاه برای افرادی که با خدا و پیامبرش نزاع کرده بودند، و آنان عهدوپیمان خاطر می‌کنند که نظری جز نه نداشته‌ایم امّا معبود گواهی میدهد که دروغ می گویند».
سپس خداوند اضافه می‌کند:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچوقت در آن مسجد نماز اقامه نکن یا هیچ گاه در آن مسجد نایست».
از این آیات بر می آید که «مسجدسازی» می بایست مبتنی بر تقوای الهی بنیان‌گذاری خواهد شد و غرض این باشد که خدا در آنجا عبادت و بلندمرتبه داشته گردد و محل اجتماع کسانی باشد که عشق دارند به سوی پروردگار حرکت کنند و خود را منزه و پاکیزه سازند و خودسازی کنند و اهداف الهی را در آنجا به اعمال درآورند. و مسجد می بایست مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانان باشد و نفع اسلام و مسلمین در آن آیتم اعتنا قرار گیرد، نه اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و خسارت رساندن به مسلمان ها و موجب بدبینی به معبود باشد و در آن شرک و الحاد و شرک تقویت خواهد شد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً میفرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ شاهِآیینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ رزرو حسینیه نصرت مشهد بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمتاعُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد معبود را آباد کنند، با آنکه خود شاهد کفر خویشتن‌اند؛ چه اینکه اعمال آنان بی‌اجز و باطل می باشد و خود در دوزخ وجهنم جاودان‌اند».
بعد از آن می فرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآیینَ[21](؛
«مسجدهای خدا را صرفا کسی آباد می‌کند که به خداوند و روز جزا ایمان داراست، نماز به پا کند، زکات دهد و جز از معبود نترسد. باشد که آنان از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که خواسته، عمران ظاهری نیست بلکه این کلمه بر عمران معنوی نیز دلالت داراست که همان آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و کارهای سودمند میباشد؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، داخل شدن و نشستن در آن هست و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و نیکو کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز خواندن و طواف در آن هست».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز می فرماید: «آیه مضمون وسیعی دارد و همه امور را دربرگیرنده می شود».[23] زمخشری نیز بعد از نقل هر دو لحاظ از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که معبود فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، خانه‌های من در زمین هستند و در بین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان من قرار دارا هستند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی فرستاده خداوند(ص) خطاب به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد بکوش که ثواب آن از حوزه خداوند، فردوس میباشد».
ابوذر پرسید: مساجد را چه گونه آباد کنیم؟
نبی(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند کلام نگویید، صحبت باطل و کلام خطا نزنید و داد و ستد و خریدوفروش نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، بکوش یاوه و بیهوده نگویی و در حالتی که این یکسری فرمان را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را شماتت و نکوهش مکن».[25]
امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که فرمود: «چون پروردگار تعالی و والا ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا روستا) در نافرمانی او زیاده‌روی کرده‌اند، اما دربین آنها سه تن مسلمان (واقعی) هست، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و اشخاصی که از فرمان‌های من راز برتافته‌اید! اگر فی مابین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر مهربان‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من‌را آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌کنند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در زیر حدیث مزبور می‌نویسد: «حدیث درین مضمون صحت دارد که منظور از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آن ها بوسیله نماز، دعا، خاطر معبود، خواندن قرآن و جز اینهاست، نه تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی بشر نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی باید فریضه نماز را در خانه بجا آورد. از این رو، در اسلام پیشنهاد شد‌ه‌است که اتاقی را برای نماز و سر و نیاز اختصاص دهد؛ همان گونه که امروزه نمازخانه‌هایی را در ادارات، هواپیماها و .... اختصاص داده‌اند. امام راستگو(ع) در نامه‌ای به شخصی به نام مسمع نوشت: «دوست دارم که یک کدام از اتاق‌های جایگاه را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در منزل خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه تعالی، مخصوص نمازش قرار داده بود».[28]
اما روشن می باشد که این فرمان نباید موجب گردد که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا کند. از این‌رو، بر حضور در مساجد عمومی، به خصوص مساجدی که ویژگی خاص دارند، بسیار تأکید و ثواب‌های زیادی برای نماز قرائت در در آنها بیان شده میباشد.
9. اثرها رفتن به مسجد
امام راستگو(ع) فرمود: «من مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر که به طرف مسجد قدم بردارد، پایش را بر تر و کم آبی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای او تسبیح می گوید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر اشخاصی که در تاریکی شب به طرف مساجد میروند به نوری که در روز قیامت برای آنها پیدا میگردد».[30]
در بیان دیگری فرمود: «کسی که برای شرکت در نماز جماعت شماره تلفن حسینیه نصرت مشهد به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر می دارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و در صورتیکه در آن موقتا بمیرد، خدا هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار او مراحل و انیس تنهایی او باشند و تاهنگامیکه برانگیخته شود، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
پیامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خداوند در مقابل هر نفسی که می کشی، یک رتبه در بهشت به تو عطا می‌کند و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو پاک می‌کنند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت است، مگر آنکه حدثی از او رمز زند ». عرض شد: ای نبی خدا! حدث چیست؟ فرمود: «غیبت کردن».[33]
11. ثواب نماز در مسجد
نبی اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد من (مسجد النبی(ص)) پیش خداوند، معادل ده هزار نماز در مساجد دیگر هست، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، متساوی صد هزار رکعت است».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «ثواب نماز در بیت‌المقدس، معادل هزار رکعت نماز هست و نماز در مسجد اعظم (جامع)، برابر صد نماز میباشد و نماز در مسجد محله و خویشان ،ثواب 25 رکعت نماز را داراست و در مسجد بازار، دوازده برابر نماز میباشد و نماز در خانه، به اندازه یک نماز ثواب دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) می فرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار توصیه شد‌ه‌است که نماز را در مسجد بخوانند و عالی از کلیه مسجدها، مسجد الحرام میباشد و آنگاه مسجد نبی اسلام(ص)، آنگاه مسجد کوفه، بعد از آن مسجد بیت المقدس، آنگاه مسجد جامع هر شهر و بعد مسجد محله و پس از مسجد محله، مسجد بازار میباشد».
و آنگاه میفرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد، مستحب میباشد و اهالی مسجد در صورتی عذری نداشته باشد، مکروه هست در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از فرستاده اکرم(ص) آمده می باشد که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهالی مسجد نیست، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر که در مسجد ندای نماز را بشنود و سوای علت از آن خارج شود، منافق میباشد، مگر اینکه قصد رجوع داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده است: «مستحب می باشد انسان با کسی که در مسجد حاضر نمی‌شود، خوراک نخورد و در کارها با او مشاوره نکند و هم محلی او نشود و از او زن نگیرد و به او زن ندهد».[39]
و از امام درستگو(ع) گفته شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد خداوند شکایت کردند. خدا به آنان وحی کرد: به عزت و جلالم عهدوپیمان که نمازشان را نپذیرم و عدالت آنهارا در میان مردم آشکار نسازم و عفووبخشش من به آنها نرسد و در بهشتم در جوار خویش قرارشان ندهم».[40]
ب) آداب مسجد
1. آداب ورود به مسجد
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «هر که بخواهد وارد مسجد شود، باادب و آرامش وارد گردد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا و دوست داستنی‌ترین محل‌ها پیش خدا میباشند».[41]
از اهل بیت(ع) گفته شده که فرموده‌اند: «خوب آن است که هنگام ورود به مسجد، آغاز با پای راست وارد شوی و هنگام خروج، با پای چپ خارج شوی».[42]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لا تَدخُلِ المَسجِدَ إلاّ بِالطَّهارَة وَ مَن دَخلَ مَسجِداً بِغَیرِ الطَّهارَِةِ فَالمَسجِدُ خَصمُهُ؛[43] وارد مسجد نشو، مگر با طهارت، و هر کس سوای آن وارد خواهد شد، مسجد دشمن او خواهد بود».
فاطمه زهرا(س) فرمود:
«رسول زمانی که داخل مسجد میشد، چنین می‌فرمود: «بِسم اللهِ، اللَّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاغفِر ذُنُوبی وَ افتَح أبوابَ رَحمَتِک؛ به نام آفریدگار، خدایا! بر محمد و آلش درود بفرست، و گناهانم را ببخش و درهای رحمت خود را برایم باز کن».[44]
2. آداب حضور در مسجد
امام صادق(ع) فرمود: «هر گاه درون مسجد شدی، ستایش و تشکر آفریدگار بگو و بر فرستاده صلوات بفرست».[45] فرستاده اکرم(ص) فرمود: «مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر اینکه دو رکعت در آن نماز بخوانید».[46] امیرمؤمنان(ع) فرمود: «سنت این میباشد که وقتی در مسجد می‌نشینی، رو به قبله باشی».[47] پیامبر آفریدگار(ص) فرمود: «ای اباذر! هر نشستی در مسجد بیهوده است، مگر نماز تلاوت یا ذکر گفتن، پی‌علم بودن و سؤال علمی کردن».[48]
در بیان دیگری از آن حضرت آمده است: «اِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآنِ؛[49] همانا مساجد برای قرآن بنا گذارده شده‌اند».
طبق این بیان، مساجد مکانی برای شناخت، شناساندن و یادگرفتن قرآن و حقایق آن و اجرای اپ‌ها و دستورهای آن بایستی باشد؛ چنان که در بعدازظهر فرستاده اکرم(ص) و امامان(ع) چنین بود.
براین اساس می بایست مساجد را عملاً تکریم و احترام آنها را حفظ کنیم و در توان توان از آنان بهره برگیریم و از آنچه در شأن مساجد و خانه‌های خدا نیست، بپرهیزیم.
در حدیثی از امام درست گو(ع) آمده میباشد: «إنّما اُمِرْنا بِتَوالاِ المَساجدِ لأنّها بُیوُتُ اللهِ فِی الأرض؛[50] ما مأمور به بزرگداشت مساجد شده‌ایم؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا در روی زمین به شمار می‌آیند».
در جای دیگر فرمود: هر کس مسجد را گرامی و از افکندن آب دهان و بینی در آن دوری کند، در روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل خواهد شد که ذوق زده میباشد و نامه اعمالش به دست راستش داده میگردد».[51]
3. کارهای ناروا در مسجد
امام راستگو(ع) فرمود: «جَنِّبُوا مَساجِدَکُم الشِّراءَ وَالبَیْعَ»؛[52] مساجد خود را از خریدوفروش دور نگهدارید».
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «ورود به مسجد برای افراد جُنب و حایض، جایز نیست».[53]
در بیان دیگری فرمود: «صحبت ناروا در مسجد، حسنات را میخورد؛ آن گونه که گاو و گوسفندان علف‌ها را میخورند».[54]
و فرمود: «مَن نامَ فِی المَسجدِ بِغَیرِ عُذرٍ إبتَلاهُ اللهُ بَلاءً لازَوالَ لَهُ؛[55] هر که فارغ از بهانه در مسجد بخوابد، خداوند او‌را به بلایی گرفتار می‌کند که از دربین رفتنی نیست».
آرزو‌است با منفعت‌گیری هر چه بیشتر از دستورهای باارزش مکتب اهل بیت(ع)، روز آپ دیت شاهد پررونق‌تر شدن مساجد باشیم. ان‌شاء الله
مسجد، اسم مکان و در لغت به معنای جای سجده و عبادت میباشد[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می گردد که منزلت عبادت و خضوع می باشد. هر یکسری واژه و کلمه مسجد درخصوص چهار دیواری خاصی به عمل می‌رود که برای عبادت تاسیس شده است، اما در اسلام کلیه زمین، منزه و پاکیزه میباشد و میتواند سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
رسول اکرم(ص) در حدیثی بعداز بیان فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، همان جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد می باشد».
کلمه و واژه مسجد، با صیغه‌های متعدد 29 بار در قرآن به عمل رفته و در بیشتر موارد، خواسته مسجد الحرام میباشد که به عنوان اول مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت مردم ایجاد شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«اول خانه‌ای که برای مردم قرار داده شد‌ه‌است، خانه‌ای است در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان میباشد».
مهم ترین نقش مسجد، مرکزیت بخشیدن به عبادت مسلمانها میباشد. مسجد محیطی، هست که آدم چرک الود نباید وارد آن گردد و دور و اطراف و زمین آن باید از هر گونه پلیدی محفوظ باشد.
مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نماد دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و آنگاه، مکانی برای یاددادن و تعلّم بود.
در‌این نوشته، سعی در این میباشد که علاوه بر آشنایی بیشتر با رده و آداب مسجد، وظایف فرد در ازای مسجد و نقش کارآمد آن را در زندگی تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) رده مسجد
مسجد در فرهنگ و تمدن اهل بیت(ع) مهمان‌خانه پروردگار در زمین، رده نزول خیرات و برکات آسمانی، خانه آگاهی و عبادت، علاقه و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفووبخشش، تجلی‌گاه فردوس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان می باشد.[4]
نبی اکرم(ص)، در اولی قدم برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه اساس‌گذاری کرد که اولیه پایگاه علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و به عنوان راءس آموزش معارف اسلامی و انسان سازی و راءس حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. خانه خداوند
خداوند متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز او نخوانید»؛ یعنی همه چیز در مساجد برای خداست و مسجد می بایست جای تبلیغ قیمت‌های الهی باشد.
نبی معبود(ص) فرمود: «در تورات درج گردیده است که: خانه‌های من روی زمین، مساجد حسینیه نصرت مشهد می باشند. آفرین به هر که خود را در خانه‌اش پاکیزه کند و آنگاه برای دیدارم به خانه‌ام بیاید. مطلع باشید بر صاحبخانه می باشد که میهمان را گرامی داراست؛ آن ها که در ظلمات‌های شب به مساجد میروند، بشارت باد بر آنها به نوروروشنایی درخشان در روز قیامت».[6]
امام درستگو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا در روی زمین میباشند. هر که پاکیزه وارد آنها خواهد شد، پروردگار او را از گناهانش پاک می‌کند و او را در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده میباشد: «مساجد خانه‌های من در زمین هستند. مساجد برای اهل اسمان نورافشانی می‌کنند؛ همان طور که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. خانه پرهیزکاران
فرستاده آفریدگار(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، خانه هر پرهیزکار میباشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، خانه پرهیزکاران میباشد و هر کس مسجد خانه‌اش باشد، آفریدگار آسایش، ادب و عبور از صراط را برای او تضمین می‌کند».[10]
3. خانه مؤمن
از فرستاده اکرم(ص) نقل گردیده است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، خانه هر مؤمن است».
4. مقام پیامبران
نبی گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، منزلت پیامبران میباشد».
5. برترین مکان
رسول آفریدگار(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] بهترین مکان ها مسجد هست و بدترین آنان بازار است».
6. دوست داستنی‌ترین مکان
امام علی(ع) فرمود: «کسی که بخواهد به مسجد وارد خواهد شد، موءدب و وقار وارد شود؛ چون مساجد، خانه‌های خداوند و دوستداشتنی‌ترین زمین‌ها نزد خداست و دوست داستنی‌ترین فرد پیش خداوند، کسی میباشد که نخستین از تمامی وارد مسجد و بعداز همگی، از آن خارج شود».[14]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای من خوب از نشستن در پردیس میباشد؛ زیرا در پردیس خشنودی خودم فراهم می‌شود و در مسجد خشنودی معبود به دست می‌آید».[15]
و در بیان دیگری آدرس حسینیه نصرت مشهد فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] محبوب‌ترین جا پیش خدا مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش پروردگار بازارها هستند».
7. ساختن مسجد
از‌آن‌جا‌که مساجد در اسلام منزلت بسیار مهمی دارند، بر ساختن و تعمیر مسجد تأکید زیادی گردیده‌است. نبی اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] کسی که مسجد بسازد، در صورتیکه چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، آفریدگار برای او در پردیس خانه‌ای می‌سازد».
البته وقتی ساختن مسجد گران بها هست و این کلیه ثواب دارد که غرض از ساخت آن، اعلای واژه و کلمه توحید و تبلیغ فرهنگ وتمدن اسلام ناب و مکتب پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ البته در‌حالتی که غرض غیر الهی و شیطانی باشد، نه صرفا ارزش و ثوابی ندارد، بلکه سازنده آن مؤاخذه خواهد شد. از این رو، پروردگار از اولین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ایجاد کرد، این چنین خیال و خاطر می‌کند:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز شروع بر اساس زهد بنا شده، سزاوارتر هست که در آن به نماز قیام کنی؛ چون در‌این مسجد کسانی میباشند که دوست دارا هستند پاک و منزه شوند و پروردگار پاکیزگان را دوست دارد».
اما خداوند به عده ای که با مقاصد دیگر مسجد ساختند، نه تنها ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آنها به شدّت برخورد می‌کند و آنهارا منافق به شمار میاورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان کسانی‌اند که مسجدی ساختند به منظور زیان رساندن به نبی و مؤمنان و تقویت کفر و ساخت تفرقه بین مؤمنان و کمین‌گاه برای افرادی که با خدا و پیامبرش نزاع کرده بودند، و آنان عهدوپیمان خاطر می‌کنند که نظری جز نه نداشته‌ایم امّا معبود گواهی میدهد که دروغ می گویند».
سپس خداوند اضافه می‌کند:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچوقت در آن مسجد نماز اقامه نکن یا هیچ گاه در آن مسجد نایست».
از این آیات بر می آید که «مسجدسازی» می بایست مبتنی بر تقوای الهی بنیان‌گذاری خواهد شد و غرض این باشد که خدا در آنجا عبادت و بلندمرتبه داشته گردد و محل اجتماع کسانی باشد که عشق دارند به سوی پروردگار حرکت کنند و خود را منزه و پاکیزه سازند و خودسازی کنند و اهداف الهی را در آنجا به اعمال درآورند. و مسجد می بایست مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانان باشد و نفع اسلام و مسلمین در آن آیتم اعتنا قرار گیرد، نه اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و خسارت رساندن به مسلمان ها و موجب بدبینی به معبود باشد و در آن شرک و الحاد و شرک تقویت خواهد شد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً میفرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ شاهِآیینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ رزرو حسینیه نصرت مشهد بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمتاعُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد معبود را آباد کنند، با آنکه خود شاهد کفر خویشتن‌اند؛ چه اینکه اعمال آنان بی‌اجز و باطل می باشد و خود در دوزخ وجهنم جاودان‌اند».
بعد از آن می فرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآیینَ[21](؛
«مسجدهای خدا را صرفا کسی آباد می‌کند که به خداوند و روز جزا ایمان داراست، نماز به پا کند، زکات دهد و جز از معبود نترسد. باشد که آنان از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که خواسته، عمران ظاهری نیست بلکه این کلمه بر عمران معنوی نیز دلالت داراست که همان آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و کارهای سودمند میباشد؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، داخل شدن و نشستن در آن هست و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و نیکو کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز خواندن و طواف در آن هست».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز می فرماید: «آیه مضمون وسیعی دارد و همه امور را دربرگیرنده می شود».[23] زمخشری نیز بعد از نقل هر دو لحاظ از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که معبود فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، خانه‌های من در زمین هستند و در بین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان من قرار دارا هستند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی فرستاده خداوند(ص) خطاب به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد بکوش که ثواب آن از حوزه خداوند، فردوس میباشد».
ابوذر پرسید: مساجد را چه گونه آباد کنیم؟
نبی(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند کلام نگویید، صحبت باطل و کلام خطا نزنید و داد و ستد و خریدوفروش نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، بکوش یاوه و بیهوده نگویی و در حالتی که این یکسری فرمان را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را شماتت و نکوهش مکن».[25]
امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که فرمود: «چون پروردگار تعالی و والا ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا روستا) در نافرمانی او زیاده‌روی کرده‌اند، اما دربین آنها سه تن مسلمان (واقعی) هست، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و اشخاصی که از فرمان‌های من راز برتافته‌اید! اگر فی مابین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر مهربان‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من‌را آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌کنند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در زیر حدیث مزبور می‌نویسد: «حدیث درین مضمون صحت دارد که منظور از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آن ها بوسیله نماز، دعا، خاطر معبود، خواندن قرآن و جز اینهاست، نه تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی بشر نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی باید فریضه نماز را در خانه بجا آورد. از این رو، در اسلام پیشنهاد شد‌ه‌است که اتاقی را برای نماز و سر و نیاز اختصاص دهد؛ همان گونه که امروزه نمازخانه‌هایی را در ادارات، هواپیماها و .... اختصاص داده‌اند. امام راستگو(ع) در نامه‌ای به شخصی به نام مسمع نوشت: «دوست دارم که یک کدام از اتاق‌های جایگاه را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در منزل خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه تعالی، مخصوص نمازش قرار داده بود».[28]
اما روشن می باشد که این فرمان نباید موجب گردد که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا کند. از این‌رو، بر حضور در مساجد عمومی، به خصوص مساجدی که ویژگی خاص دارند، بسیار تأکید و ثواب‌های زیادی برای نماز قرائت در در آنها بیان شده میباشد.
9. اثرها رفتن به مسجد
امام راستگو(ع) فرمود: «من مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر که به طرف مسجد قدم بردارد، پایش را بر تر و کم آبی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای او تسبیح می گوید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر اشخاصی که در تاریکی شب به طرف مساجد میروند به نوری که در روز قیامت برای آنها پیدا میگردد».[30]
در بیان دیگری فرمود: «کسی که برای شرکت در نماز جماعت شماره تلفن حسینیه نصرت مشهد به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر می دارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و در صورتیکه در آن موقتا بمیرد، خدا هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار او مراحل و انیس تنهایی او باشند و تاهنگامیکه برانگیخته شود، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
پیامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خداوند در مقابل هر نفسی که می کشی، یک رتبه در بهشت به تو عطا می‌کند و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو پاک می‌کنند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت است، مگر آنکه حدثی از او رمز زند ». عرض شد: ای نبی خدا! حدث چیست؟ فرمود: «غیبت کردن».[33]
11. ثواب نماز در مسجد
نبی اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد من (مسجد النبی(ص)) پیش خداوند، معادل ده هزار نماز در مساجد دیگر هست، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، متساوی صد هزار رکعت است».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «ثواب نماز در بیت‌المقدس، معادل هزار رکعت نماز هست و نماز در مسجد اعظم (جامع)، برابر صد نماز میباشد و نماز در مسجد محله و خویشان ،ثواب 25 رکعت نماز را داراست و در مسجد بازار، دوازده برابر نماز میباشد و نماز در خانه، به اندازه یک نماز ثواب دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) می فرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار توصیه شد‌ه‌است که نماز را در مسجد بخوانند و عالی از کلیه مسجدها، مسجد الحرام میباشد و آنگاه مسجد نبی اسلام(ص)، آنگاه مسجد کوفه، بعد از آن مسجد بیت المقدس، آنگاه مسجد جامع هر شهر و بعد مسجد محله و پس از مسجد محله، مسجد بازار میباشد».
و آنگاه میفرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد، مستحب میباشد و اهالی مسجد در صورتی عذری نداشته باشد، مکروه هست در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از فرستاده اکرم(ص) آمده می باشد که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهالی مسجد نیست، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر که در مسجد ندای نماز را بشنود و سوای علت از آن خارج شود، منافق میباشد، مگر اینکه قصد رجوع داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده است: «مستحب می باشد انسان با کسی که در مسجد حاضر نمی‌شود، خوراک نخورد و در کارها با او مشاوره نکند و هم محلی او نشود و از او زن نگیرد و به او زن ندهد».[39]
و از امام درستگو(ع) گفته شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد خداوند شکایت کردند. خدا به آنان وحی کرد: به عزت و جلالم عهدوپیمان که نمازشان را نپذیرم و عدالت آنهارا در میان مردم آشکار نسازم و عفووبخشش من به آنها نرسد و در بهشتم در جوار خویش قرارشان ندهم».[40]
ب) آداب مسجد
1. آداب ورود به مسجد
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «هر که بخواهد وارد مسجد شود، باادب و آرامش وارد گردد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا و دوست داستنی‌ترین محل‌ها پیش خدا میباشند».[41]
از اهل بیت(ع) گفته شده که فرموده‌اند: «خوب آن است که هنگام ورود به مسجد، آغاز با پای راست وارد شوی و هنگام خروج، با پای چپ خارج شوی».[42]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لا تَدخُلِ المَسجِدَ إلاّ بِالطَّهارَة وَ مَن دَخلَ مَسجِداً بِغَیرِ الطَّهارَِةِ فَالمَسجِدُ خَصمُهُ؛[43] وارد مسجد نشو، مگر با طهارت، و هر کس سوای آن وارد خواهد شد، مسجد دشمن او خواهد بود».
فاطمه زهرا(س) فرمود:
«رسول زمانی که داخل مسجد میشد، چنین می‌فرمود: «بِسم اللهِ، اللَّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاغفِر ذُنُوبی وَ افتَح أبوابَ رَحمَتِک؛ به نام آفریدگار، خدایا! بر محمد و آلش درود بفرست، و گناهانم را ببخش و درهای رحمت خود را برایم باز کن».[44]
2. آداب حضور در مسجد
امام صادق(ع) فرمود: «هر گاه درون مسجد شدی، ستایش و تشکر آفریدگار بگو و بر فرستاده صلوات بفرست».[45] فرستاده اکرم(ص) فرمود: «مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر اینکه دو رکعت در آن نماز بخوانید».[46] امیرمؤمنان(ع) فرمود: «سنت این میباشد که وقتی در مسجد می‌نشینی، رو به قبله باشی».[47] پیامبر آفریدگار(ص) فرمود: «ای اباذر! هر نشستی در مسجد بیهوده است، مگر نماز تلاوت یا ذکر گفتن، پی‌علم بودن و سؤال علمی کردن».[48]
در بیان دیگری از آن حضرت آمده است: «اِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآنِ؛[49] همانا مساجد برای قرآن بنا گذارده شده‌اند».
طبق این بیان، مساجد مکانی برای شناخت، شناساندن و یادگرفتن قرآن و حقایق آن و اجرای اپ‌ها و دستورهای آن بایستی باشد؛ چنان که در بعدازظهر فرستاده اکرم(ص) و امامان(ع) چنین بود.
براین اساس می بایست مساجد را عملاً تکریم و احترام آنها را حفظ کنیم و در توان توان از آنان بهره برگیریم و از آنچه در شأن مساجد و خانه‌های خدا نیست، بپرهیزیم.
در حدیثی از امام درست گو(ع) آمده میباشد: «إنّما اُمِرْنا بِتَوالاِ المَساجدِ لأنّها بُیوُتُ اللهِ فِی الأرض؛[50] ما مأمور به بزرگداشت مساجد شده‌ایم؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا در روی زمین به شمار می‌آیند».
در جای دیگر فرمود: هر کس مسجد را گرامی و از افکندن آب دهان و بینی در آن دوری کند، در روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل خواهد شد که ذوق زده میباشد و نامه اعمالش به دست راستش داده میگردد».[51]
3. کارهای ناروا در مسجد
امام راستگو(ع) فرمود: «جَنِّبُوا مَساجِدَکُم الشِّراءَ وَالبَیْعَ»؛[52] مساجد خود را از خریدوفروش دور نگهدارید».
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «ورود به مسجد برای افراد جُنب و حایض، جایز نیست».[53]
در بیان دیگری فرمود: «صحبت ناروا در مسجد، حسنات را میخورد؛ آن گونه که گاو و گوسفندان علف‌ها را میخورند».[54]
و فرمود: «مَن نامَ فِی المَسجدِ بِغَیرِ عُذرٍ إبتَلاهُ اللهُ بَلاءً لازَوالَ لَهُ؛[55] هر که فارغ از بهانه در مسجد بخوابد، خداوند او‌را به بلایی گرفتار می‌کند که از دربین رفتنی نیست».
آرزو‌است با منفعت‌گیری هر چه بیشتر از دستورهای باارزش مکتب اهل بیت(ع)، روز آپ دیت شاهد پررونق‌تر شدن مساجد باشیم. ان‌شاء الله
تاریخچه ایجاد کرد و معماری مسجد